ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

  • Η υπογονιμότητα είναι νόσος του ανδρικού και του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος και ορίζεται ως η αποτυχία να επιτευχθεί εγκυμοσύνη μετά από 12 μήνες τακτικών σεξουαλικών επαφών χωρίς προφύλαξη. Εντούτοις, για γυναίκες άνω των 35 ετών που δεν έχουν μείνει έγκυες στο παρελθόν και δεν έχουν συλλάβει μετά από 6 μήνες ελεύθερων τακτικών επαφών (2 με 3 φορές την εβδομάδα), δικαιολογείται να αρχίσουν τη διαγνωστική διαδικασία διερεύνησης τυχόν υπογονιμότητας.
  • Περίπου 1:6 ανθρώπους (άνδρες και γυναίκες) αναπαραγωγικής ηλικίας παγκοσμίως βιώνει την υπογονιμότητα.
  • Το 85% των ζευγαριών θα επιτύχει εγκυμοσύνη μετά από 1 χρόνο προσπαθειών. Αν όχι, μετά το χρόνο, η πιθανότητα μειώνεται κάθε μήνα και με μεγαλύτερη πτωτική τάση για γυναίκες μεγάλης αναπαραγωγικής ηλικίας.
  • Διακρίνεται σε πρωτοπαθή, όταν ποτέ δεν έχει επιτευχθεί εγκυμοσύνη στο παρελθόν και σε δευτεροπαθή, όταν ένας τουλάχιστον από τους δύο αναφέρει εγκυμοσύνη στο ιστορικό του.

 

Οι κύριοι λόγοι υπογονιμότητας είναι για τον άνδρα:
-προβλήματα εκσπερμάτισης
-απουσία ή μειωμένη ποσότητα σπέρματος
-ανωμαλίες στην μορφολογία και την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων

για τη γυναίκα:
– ανωμαλίες στην μορφολογία της μήτρας και του τραχήλου

– στη διαβατότητα των σαλπίγγων

-προβλήματα των ωοθηκών

-προβλήματα των ενδοκρινών αδένων.

 

 

  • Κατά τη διαγνωστική διερεύνηση των παραγόντων υπογονιμότητας, στο 10% των ζευγαριών, δεν θα εντοπιστεί κανένα πρόβλημα. Σε ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό, θα αποκαλυφθούν ήσσονος σημασίας διαταραχές που δεν είναι ικανές να προκαλέσουν υπογονιμότητα. Σε αυτές τις περιπτώσεις μιλάμε για «ανεξήγητη» υπογονιμότητα του ζεύγους. Μπορεί να υποκρύπτονται προβλήματα ποιότητας των ωαρίων, γονιμοποίησης, γενετικά προβλήματα, προβλήματα λειτουργικότητας των σαλπίγγων ή του σπέρματος που είναι αδύνατον να διαγνωστούν. Σε αυτές τις περιπτώσεις η χρήση φαρμάκων γονιμότητας, ή η επιλογή της σπερματέγχυσης ως τρόπου αντιμετώπισης έχουν μειωμένη αποτελεσματικότητα και αν δεν καταστεί εφικτή η εγκυμοσύνη μετά από 3-6 προσπάθειες, η τυπική IVF έχει αποδειχθεί ότι είναι η πιο δραστική μέθοδος εκλογής.

Παράγοντες υπογονιμότητας 

ΩΟΘΗΚΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ

Τα προβλήματα που έχουν να κάνουν με τη διαδικασία της ομαλής παραγωγής και απελευθέρωσης ενός υγιούς ωαρίου ικανού να γονιμοποιηθεί και να εμφυτευθεί υπολογίζονται στο 25% όλων των περιπτώσεων. Οι γυναίκες που δεν έχουν σταθερό κύκλο (δηλαδή με φυσιολογική διακύμανση 25-34 ημερών), συχνά δεν έχουν σε κάθε κύκλο ωορρηξία. Οι παχύσαρκες, οι γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, με θυρεοειδοπάθεια, με υπερπρολακτιναιμία, ή με ωοθηκική δυσλειτουργία μπορεί να εμφανίσουν υπογονιμότητα στα πλαίσια της ανεπαρκούς ωορρηξίας.

ΠΑΡΑΓΩΝ ΗΛΙΚΙΑ

Η εγκυμοσύνη σε μεγάλη αναπαραγωγική ηλικία είναι επιλογή της γυναίκας και φαινόμενο της σύγχρονης κοινωνίας. Ο αριθμός των γυναικών που θα επιδιώξουν την πρώτη τους εγκυμοσύνη μεταξύ των 35-40 ετών αυξάνεται. Η γονιμότητα της γυναίκας αρχίζει να κάμπτεται μετά τα 30 έτη, και επιδεινώνεται ραγδαία μετά τα 37 έτη, για τις περισσότερες γυναίκες. Αυτό συμβαίνει γιατί και το αποθεματικό των ωαρίων που έχει παγιωθεί ήδη στο σύνολό του από την πρώτη περίοδο της γυναίκας, εξαντλείται και η ποιότητα των ωαρίων μειώνεται. Ενδεικτικά, για τη γυναίκα των 20-30 ετών η ικανότητά της να μείνει έγκυος κάθε μήνα είναι 25%. Με τον καιρό, στα 40 της, πέφτει στο 10%.

ΣΑΛΠΙΓΓΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ

Τα προβλήματα σχετικά με τη διαβατότητα, τη δυνατότητα δηλαδή του ωαρίου και των σπερματοζωαρίων να μπορούν να κυκλοφορούν ανεμπόδιστα εντός των σαλπίγγων, υπολογίζονται στο 35% των περιπτώσεων υπογονιμότητας. Η εξωμήτριος κύηση είναι ένα άλλο σοβαρό αποτέλεσμα της προβληματικής διαβατότητας (1 στις 90 κυήσεις είναι έκτοπες). Γυναίκες με ιστορικό ενδομητρίωσης, προηγούμενων επεμβάσεων στην κοιλιά και στην πύελο, ιστορικό πυελικής φλεγμονής, σαλπιγγίτιδας ή μόλυνσης από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, όπως γονόρροια και χλαμύδια, δηλαδή,  ή γυναίκες με χρόνια διάταση των σαλπίγγων τους (υδροσάλπιγγες) θεωρούνται ύποπτες για υπογονιμότητα ή και εξωμήτριο λόγω ολικής ή μερικής απόφραξη των σαλπίγγων.

 

ΠΕΡΙΤΟΝΑΪΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ

Αναφέρεται σε ανωμαλίες, όπως συμφύσεις ή ενδομητριωσικές βλάβες της μεμβράνης που επικαλύπτει τα εσωτερικά όργανα της πυέλου. Οι συμφύσεις είναι σχοινοειδείς ή δίκην αραχνοΰφαντου πέπλου ουλές που συγκολλούν δύο επιφάνειες, όπως δύο ή περισσότερα όργανα μεταξύ τους ή τα όργανα αυτά με τα τοιχώματα της κοιλιακής κοιλότητας, ως αποτέλεσμα φλεγμονής, χειρουργείου ή ενδομητρίωσης και στρεβλώνουν ή στραγγαλίζουν τις ωοθήκες. Ενδομητρίωση είναι η άσηπτη (χωρίς μικρόβιο) φλεγμονή του περιτοναίου ή και του ενδομητρίου ή και των σαλπίγγων που οφείλεται στην ύπαρξη κυττάρων ενδομητρίου που φυσιολογικά θα έπρεπε να περιορίζονται στο εσωτερικό της μήτρας, αλλά εδώ εμφυτεύονται σε οποιαδήποτε επιφάνεια καλύπτει το περιτόναιο. Τα κύτταρα αυτά αντιδρούν στη μηνιαία εντολή των ορμονών για περίοδο και ματώνουν ομοίως με τα κύτταρα του φυσιολογικού ενδομητρίου. Θεωρείται ότι αναπτύσσονται ανοσολογικές αλλοιώσεις που εμποδίζουν την ομαλή εμφύτευση των εμβρύων στο ενδομήτριο, χώρια που με τον καιρό, οι εστίες εμφύτευσης γίνονται σημεία δημιουργίας συμφύσεων που αποφράζουν τις σάλπιγγες.

 

ΤΡΑΧΗΛΙΚΟΣ ΚΑΙ ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ

Καταστάσεις που συσχετίζονται με τον τράχηλο, όπως προηγηθείσες λοιμώξεις ή επεμβάσεις, μπορεί να επηρεάσουν τη γονιμότητα της γυναίκας αλλά σπανίως ως μοναδικές αιτίες. Προβλήματα που έχουν να κάνουν με τον τράχηλο αντιμετωπίζονται με αντιβιοτικά, ορμόνες και σπερματέγχυση. Ιστορικό συμβατό με επεμβάσεις στον τράχηλο (ηλεκτροπηξίες, κρυοπηξίες) ή με έκθεση σε DES μπορεί να συσχετίζονται με επιπλοκές της κύησης, όπως αποβολές ή πρόωρο τοκετό, αλλά σπανίως με προβλήματα στη σύλληψη. Ομοίως, προβλήματα με τη μορφολογία της μήτρας ή την ακεραιότητα της ενδομητρικής κοιλότητας, όπως ενδομητρικές συμφύσεις, πολύποδες διαφράγματα, υποβλεννογόνια ινομυώματα, μπορεί να είναι αιτία μη ικανοποιητικής εμφύτευσης των γονιμοποιημένων ωαρίων και να προδιαθέτουν σε αποβολές.

 

ΑΝΔΡΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ

Στο 33-40% των υπογόνιμων ζευγαριών, ο ανδρικός παράγων είναι η μοναδική αιτία υπογονιμότητας. Σε ένα άλλο 33% των περιπτώσεων είναι συνδυαστικός παράγων ανδρικής και γυναικείας υπογονομότητας. Παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης, αγγειοπάθεια, κάπνισμα, βαριά χρήση αλκοόλ ή καννάβεως, καθιστική ζωή, ινοκυστική νόσος, ή ιστορικό βαριάς λοιμώδους νόσησης στην παιδική ηλικία είναι μερικοί από τους παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τον αριθμό, τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων ή και την ποιότητα της εκσπερμάτισης.

 

ΓΕΝΕΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ

Κάποιοι άνδρες και γυναίκες μπορεί να φέρουν στο γενετικό τους υλικό μεταλλάξεις που μπορεί να επηρεάζουν τη γονιμότητά τους με όποιον τρόπο κι αν προβάλλουν, είτε ως κακή ποιότητα ωαρίων και σπέρματος, όπως π.χ. στην περίπτωση του «εύθραυστου Χ χρωμοσώματος» ή στην περίπτωση μωσαϊκισμού, είτε ως απόφραξη ωαγωγών και σπερματοφόρων σωληναρίων, όπως, π.χ. σε ινοκυστική νόσο.

 

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ

Η υπογονιμότητα προσλαμβάνεται από τον καθένα που εμπλέκεται με το πρόβλημα ως μια παρέκκλιση από την κανονικότητα. Προσκρούει σε προσδοκίες, συχνά όχι μόνο προσωπικές, και συχνά σε άλλοτε άλλο βαθμό εγείρει συναισθήματα μελαγχολίας, πανικού, αυτοοικτιρμού, άγχους, οργής και ενοχής. Μπορεί να επηρεάσει την καθημερινότητα, την κοινωνικότητα του ζεύγους και να δοκιμάσει τη γαλήνη των διαπροσωπικών και των οικογενειακών σχέσεων. Είναι θέμα χρόνου, παιδείας και ενσυναίσθησης του ζεύγους για να οριοθετηθεί. Αυτά είναι ψυχολογικές διαδικασίες που ακολουθούν τη συνειδητοποίηση του προβλήματος και συνοδεύουν τις όποιες προσπάθειες εξωσωματικής, με διαφορετική για τον καθένα μορφή και ένταση, ανάλογα με τη ψυχοσύνθεση του και το αποτέλεσμα. Αν οι όποιες ψυχικές μεταβολές επηρεάζουν την προσπάθεια; Αποτελούν εικασίες που από τη φύση τους δεν σταθμίζονται, δεν προσμετρώνται και δεν ποσοστοποιούνται σε μελέτες ώστε να αποτελέσουν και υπολογίσιμη αιτία υπογονιμότητας, αυτοτελής ή συνηγορούσα. Ως εκ τούτου, ο ψυχολογικός παράγων δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως αιτία από τους θεράποντες γιατί έτσι μετατοπίζουν το βάρος της έκβασης της προσπάθειας στο ζευγάρι, αφήνοντάς το με περισσότερο άγχος και αναπόδραστες ενοχές!

Βελτιστοποιώντας τη γονιμότητα

Τι θα μπορούσα να κάνω για να αυξήσω την ικανότητα μου να συλλάβω φυσιολογικά;

Πριν από την έναρξη των προσπαθειών για εγκυμοσύνη θα πρέπει να έχετε διαπιστώσει ότι όλοι οι παράμετροι υγείας σας και γονιμότητάς σας είναι ακέραιοι. Η διακοπή του καπνίσματος, η υιοθέτηση ενός υγιεινότερου τρόπου ζωής, η ισορροπημένη μεσογειακή διατροφή, η ήπια σταθερή αεροβική άθληση, η αποχή από την τυχόν υπερκατανάλωση αλκοόλ και ο καλός ύπνος, έχουν πολύτιμη έμμεση και άμεση ωφέλιμη επίδραση στη λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος.

Η επίσκεψη στον γιατρό σας, ιδιαίτερα αν υπάρχει κάποιο στοιχείο από το ιστορικό σας που να εγείρει υποψία για τυχόν ύπαρξη κάποιου παράγοντα υπογονιμότητας θα σας βοηθήσει να διαχειριστείτε τις ανησυχίες σας.

 

Ποιες είναι οι πιθανότητές μου να συλλάβω;

Δεν υπάρχει απλή, εξατομικευμένη και άμεση απάντηση. Η κανονικότητα των κύκλων σας, η αναπαραγωγική σας ηλικία και ο αριθμός των κύκλων σας που προσπαθείτε είναι οι τρεις παράμετροι που επηρεάζουν τη δυνατότητα σύλληψης. Έτσι, για νέα ζευγάρια χωρίς πρόβλημα υπογονιμότητας, η μεγαλύτερη, στατιστικά, πιθανότητα να πετύχουν τη σύλληψη είναι υψηλότερη τους 3 πρώτους μήνες των προσπαθειών και συγκεκριμένα 20-37%. Αυξάνεται στο 80%, στον 1ο χρόνο και σκαρφαλώνει στο 90% μετά από 2 χρόνια. Τα ποσοστά πέφτουν για ζευγάρια όπου η γυναίκα είναι μεγαλύτερη των 35 ετών και ο άντρας μεγαλύτερος των 50 ετών.

 

Πόσο συχνά θα πρέπει ένα ζευγάρι να έχει επαφές;

Γενικά, μακρές περίοδοι μη εκσπερμάτισης, μειώνουν την ποιότητα του σπέρματος. Αραιές επαφές κινδυνεύουν να μην συμπέσουν με την ωορρηξία. Το υψηλότερο ποσοστό σύλληψης παρατηρείται όταν ένα ζευγάρι έχει επαφές κάθε μέρα ή μέρα παρά μέρα όσο το «παράθυρο γονιμότητας» είναι ανοικτό. Μια γενική συμβουλή:  για ένα ζευγάρι που η ερωτική επαφή δεν γίνεται αποκλειστικά προς επίτευξη εγκυμοσύνης, κάτι που έτσι ή αλλιώς δεν είναι και το ό,τι καλύτερο με όρους ευεξίας και ποιότητας σεξουαλικής και διαπροσωπικής επαφής, η συχνότητα των 3-4 επαφών την εβδομάδα, ξέχωρα από ημερολογιακούς υπολογισμούς, αρκεί  τις περισσότερες φορές να οδηγήσει στη φυσική σύλληψη.

 

Υπάρχουν πρακτικές κατά την ερωτική επαφή που να την κάνει πιο αποτελεσματική για σύλληψη;

Αρκούν μερικά λεπτά για το σπέρμα να διανύσει την απόσταση από τον κόλπο στις σάλπιγγες, ανεξάρτητα της όποιας ερωτικής στάσης κατά ή και μετά την εκσπερμάτιση. Δεν υπάρχει ένδειξη πως η ερωτική στάση, ο οργασμός ή η παρατεταμένη κατάκλιση μετά την επαφή αυξάνει τις πιθανότητες σύλληψης. Αντίθετα, ορισμένα «λιπαντικά» έλαια ή γέλη που ενίοτε χρησιμοποιούνται ενδοκολπικά για τη διευκόλυνση της διείσδυσης έχει αποδειχτεί πως μειώνουν την κινητικότητα αλλά και τη μακροβιότητα των σπερματοζωαρίων και καλύτερα να αποφεύγονται.

 

Ποιο είναι το «παράθυρο γονιμότητας»;

Είναι η χρονική περίοδος των 5-6 ημερών που προηγείται της ωορρηξίας. Η ωορρηξία συμβαίνει 14 ημέρες πριν την επόμενη περίοδο. Η διαφορά των κύκλων από γυναίκα σε γυναίκα ή και από κύκλο σε κύκλο στην ίδια γυναίκα οφείλεται στη διαφορετικό χρονικό διάστημα πριν την ωορρηξία. Η ωορρηξία άπαξ και συμβεί καθορίζει πλέον με συγκεκριμένο τρόπο τη σειρά και τη χρονική ροή των γεγονότων μέχρι την επόμενη περίοδο που σταθερά διαρκούν 14 ημέρες. Για κύκλο 28 ημερών, η ωορρηξία τυχαίνει να συμπίπτει με το μέσον του κύκλου στις 14 ημέρες, ενώ για κύκλο π.χ. 39 ημερών, συμβαίνει την 25η ημέρα

(1η ημέρα περιόδου με κόκκινο αίμα – 25 ημέρες -Ωορρηξία – 14 ημέρες – επόμενη περίοδος, δηλ., 25+14=39)

Έτσι, είναι πρακτικά δύσκολο να προσδιορίσεις με απόλυτη σιγουριά από την πρώτη ημέρα της περιόδου πότε θα συμβεί η ωορρηξία, ιδίως αν υπάρχει αστάθεια των κύκλων ή μεγάλη διακύμανση. Οι ηλεκτρονικές εφαρμογές apps δύσκολα μπορούν να προσδιορίσουν με ακρίβεια αυτή την ημερομηνία, ακόμη κι αν είναι προγραμματισμένες να λαμβάνουν  υπόψιν τους τον μέσο όρο των κύκλων της συγκεκριμένης γυναίκας, πέραν του ότι συνήθως υπολογίζουν την ωορρηξία βάσει ενός σταθερού τυπικού κύκλου 28 ημερών.

Με άλλα λόγια, η σύλληψη είναι πιο πιθανό να συμβεί αν οι επαφές συμβαίνουν κάθε ημέρα ή μέρα παρά μέρα για τις 5 ημέρες που προηγούνται της εικαζόμενης ωορρηξίας, όπως αυτή προκύπτει από τη συνήθη διακύμανση των κύκλων της συγκεκριμένης γυναίκας.

 

Πώς ξέρω ότι έχω ωορρηξία;

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να καθορίσει μία γυναίκα την ημέρα της ωορρηξίας της με σχετική ακρίβεια, ιδιαίτερα αν χρησιμοποιήσει συνδυασμό αυτών. Οι πρακτικότεροι και πιο αξιόπιστοι είναι:

  • Η τραχηλική βλέννη. 5-6 πριν την ημερομηνία, οι κολπικές εκκρίσεις αποκτούν μια σταδιακά πυκνότερη, κολλώδη, διαφανή υφή που αμέσως μετά την ωορρηξία αλλάζει σε μικρότερης ποσότητας, λεπτόρρευστη, λευκάζουσα, πλέον, έκκριση.
  • Τεστ ωορρηξίας. Πρόκειται για τεστ που πωλούνται στα φαρμακεία και προσδιορίζουν την αύξηση της ωχρινοτρόπου ορμόνης LH που προηγείται της ωορρηξίας. Κάποια τεστ μπορούν να προσδιορίσουν παράλληλα με την LH και την αύξηση των οιστρογόνων στα ούρα, χωρίς απαραιτήτως αυτό να μεταφράζεται σε ακριβέστερο προσδιορισμό της ωορρηξίας και θα πρέπει να αποφεύγονται από γυναίκες που παίρνουν φάρμακα που υποβοηθούν την ωορρηξία. Από τη στιγμή που η LH ανιχνεύεται στα ούρα η ωορρηξία θα ακολουθήσει 12-24 ώρες μετά. Η εξέταση των ούρων θα πρέπει να αρχίσει τουλάχιστον 2 ημέρες πριν την ημέρα της εικαζόμενης ωορρηξίας και να συνεχίσει μέχρι την ωορρηξία ή μέχρι την 20η ημέρα του κύκλου (έως 5 ημέρες μετά από αυτήν) για τυπικό κύκλο 28 ημερών. Για γυναίκες με ασταθή κύκλο η χρησιμοποίηση του τεστ θα πρέπει να αρχίσει 2 ημέρες πριν την ημερομηνία της πιθανής ωορρηξίας όπως αυτή μπορεί να υπολογιστεί 14 ημέρες πριν την επόμενη περίοδο για τον κοντύτερο και τον μακρύτερο κύκλο του τελευταίου έτους. Δηλαδή, αν σε μια γυναίκα ο κοντύτερος κύκλος της είναι π.χ. 29 ημερών και ο μακρύτερος 43 ημερών, τότε η ωορρηξία της είναι πιθανόν να συμβεί κάπου ανάμεσα στην 15η (29-14=15) και την 29η ημέρα (43-14=29) και επομένως το τεστ θα πρέπει να αρχίσει να γίνεται κάπου ανάμεσα στην 13η και την 27η ημέρα. Είναι ευνόητο πως ο υπολογισμός της ωορρηξίας είναι πιο δύσκολος και κοστοβόρος στην τελευταία περίπτωση με μικρότερη πιθανότητα επιτυχίας.

 

Μπορεί η δίαιτά μου να επηρεάσει τη γονιμότητά μου;

 

Η γονιμότητα είναι μειωμένη στις παχύσαρκες και τις λιπόσαρκες γυναίκες αλλά δεν υπάρχουν ενδείξεις για τις μέσης διακύμανσης σωματικού βάρους γυναίκες ( με Δείκτη Σωματικού Βάρους 19-25) και με σταθερό κύκλο πως μία φυσιολογική διατροφή χωρίς ακρότητες ή εμμονική αποφυγή κάποιων απαραίτητων τροφών μπορεί να έχει κάποια ιδιαίτερη επίδραση στην ικανότητα σύλληψης. Η μόνη διατροφική εξαίρεση έγκειται στην κατανάλωση τροφών υψηλής περιεκτικότητας σε υδράργυρο, όπως συμβαίνει ιδίως με τη βρώση κάποιων ψαρικών ιδίως βορείας προέλευσης.

Το κάπνισμα, η υψηλή κατανάλωση οινοπνεύματος (περισσότερο των δύο ποτών την ημέρα), η υψηλή κατανάλωση καφέ και η χρήση παραισθησιογόνων όπως μαριχουάνας συσχετίζονται με μειωμένη γονιμότητα και θα πρέπει να διακόπτονται όταν το ζευγάρι ξεκινά τις προσπάθειες σύλληψης.

Σε γυναίκες που ο τρόπος ζωής τους και οι διαιτητικές τους συνήθειες δυνάμει δεν εξασφαλίζουν την πρόσληψη των απαραίτητων ποσοτήτων ιχνοστοιχείων, βιταμινών και μετάλλων, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις (όχι στατιστικά ισχυρές) πως η λήψη ειδικών για την περίσταση συμπληρωμάτων διατροφής μειώνουν την πιθανότητα αποβολών 1ου τριμήνου.

 

 Ποια στοιχεία από το ιστορικό μου και το ιστορικό του συντρόφου μου απαιτούν έγκαιρη ιατρική συμβουλή;

Αν ο άνδρας αναφέρει στο ιστορικό του:

  • Τραυματισμούς στη γενετική περιοχή
  • Προβλήματα με τους όρχεις όπως π.χ. κρυψορχία, κιρσοκήλη
  • Υποσπαδία (το άνοιγμα της ουρήθρας δεν βρίσκεται στην κορυφή του πέους)
  • Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα
  • Από την παιδική του ηλικία παρωτίτιδα («μαγουλάδες»)
  • Προβλήματα στύσης ή εκσπερμάτισης
  • Αναμνηστικό υπογονιμότητας από παλαιότερες διαδικασίες τεκνοποίησης

Αν η γυναίκα έχει ιστορικό:

  • Σημαντικών διαταραχών περιόδου ή παντελή έλλειψη αυτών (αμηνόρροια)
  • Αρνητικά LH τεστ γονιμότητας
  • Σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων
  • Ενδομητρίωσης
  • Προηγηθείσας επέμβασης στην κοιλιά και την πύελο, για οποιονδήποτε λόγο
  • Αναμνηστικό υπογονιμότητας από παλαιότερες διαδικασίες τεκνοποίησης

Διερεύνηση υπογονιμότητας

Κάθε γυναίκα μικρότερη των 35 ετών με 12 μήνες άκαρπης προσπάθειας, ή μεγαλύτερη των 35 ετών με 6 μήνες χωρίς αποτέλεσμα και όποια γυναίκα είναι μεγαλύτερη των 40 ετών δικαιούται να εκτιμηθεί για τυχόν υπογονιμότητα, αυτή και ο σύντροφός της.

Ένα συνοπτικό διάγραμμα των βασικών μεθόδων διαγνωστικής προσπέλασης θα μπορούσε να είναι:

Τεστ που δεν θα πρέπει να ζητούνται ως ρουτίνα στη διερεύνηση υπογονιμότητας παρά μόνο αν προκύπτουν από το ιστορικό:

 

  • Λαπαροσκόπηση ως εξέταση πρώτης επιλογής στη διερεύνηση της ανεξήγητης υπογονιμότητας
  • Έλεγχος κατατμήσεων του DNA των σπερματοζωαρίων
  • Τεστ επαφής
  • Έλεγχος θρομβοφιλίας
  • Ανοσολογικός έλεγχος
  • Καρυότυπος
  • Βιοψία ενδομητρίου

 

Μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής

IVF

H IVF (In Vitro Fertilization) είναι η μέθοδος εκείνη κατά την οποία το σπέρμα και τα ωάρια τοποθετούνται μαζί σε ένα εργαστηριακό δοχείο (τρυβλίο) υπό ειδικές καλλιεργητικές συνθήκες προκειμένου να γονιμοποιηθούν μεταξύ τους. Ακολούθως, ένα ή περισσότερα γονιμοποιημένα ωάρια (γαμέτες) τοποθετούνται στην ενδομητρική κοιλότητα όπου εμφυτεύονται και τα υπόλοιπα καταψύχονται σε ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες για μελλοντική χρήση. Αρχικά η IVF χρησιμοποιήθηκε για περιπτώσεις όπου ο κύριος παράγοντας υπογονιμότητας ήταν οι προβληματικές σάλπιγγες. Σήμερα, πλέον, είναι η μέθοδος εκλογής και για άλλες αιτίες, όπως ενδομητρίωση, παθήσεις του σπέρματος ή όταν πιθανολογείται ανεξήγητη υπογονιμότητα. Η σειρά των βημάτων που ακολουθείται κατά τη διαδικασία της IVF, είναι η ακόλουθη:

 

1. ΔΙΕΓΕΡΣΗ ΩΟΘΗΚΩΝ

Με ειδικά ορμονικά σκευάσματα που προσομοιάζουν των ανθρώπινων ορμονών επιχειρείται η πρόκληση της παραγωγής πολλαπλών ωαρίων σε αντίθεση με το ένα και μόνο ωάριο που απελευθερώνεται σε κάθε κύκλο, γιατί κατά τη διαδικασία αυτή δεν γονιμοποιούνται όλα τα ωάρια που παράγονται από τις ωοθήκες, ούτε και όλα αναπτύσσονται ομαλά μετά την γονιμοποίησή τους. Κατά τη διάρκεια της χορήγησης των φαρμάκων αυτών που είναι κυρίως ενέσιμα, πλην της κιτρικής κλομιφαίνης και της λετροζόλης που λαμβάνονται από το στόμα, παρακολουθείται η πορεία της διέγερσης και η ανταπόκριση στα φάρμακα συνήθως μέρα παρά μέρα, με υπερηχογράφημα και μέτρηση της οιστραδιόλης.

Φάρμακα για την διέγερση των ωοθηκών

  • Ανθρώπειος εμμηνοπαυσιακή γοναδοτροπίνη (hMG)
  • Θυλακιοτρόπος ορμόνη (FSH)
  • Ωχρινοτρόπος ορμόνη (LH) συνήθως συγχορηγούμενη με την FSH
  • Ανθρώπειος γοναδοτροπίνη
  • Κιτρική κλομιφαίνη
  • Λετροζόλη

Φάρμακα για την πρόληψη της πρώιμης ωορρηξίας

  • Αγωνιστές της απελευθερωτικής των γοναδοτροπινών ορμόνης (GnRH)
  • Ανταγωνιστές GnRH

Συνήθως χρειάζονται 8-14 ημέρες διέγερσης πριν την χορήγηση hCG που προάγει το τελικό στάδιο ωρίμανσης των ωαρίων, 34-36 ώρες πριν την ωοληψία. Το 20% των κύκλων διακόπτονται πρόωρα,  όπως συχνότερα συμβαίνει σε γυναίκες μεγαλύτερες των 35 ετών, για διάφορους λόγους είτε γιατί είναι φτωχή η διαφαινόμενη συγκομιδή των ωαρίων, είτε γιατί είναι παράδοξη η ανταπόκριση της ωοθήκης στην αγωγή με το σχηματισμό κύστης, είτε γιατί προβάλει έντονα ο κίνδυνος υπερδιέγερσης της ωοθήκης. H επιλογή των φαρμάκων και του σχήματος με το οποίο χορηγούνται σε χρονική σχέση με τον κύκλο εξατομικεύεται ανάλογα με την ηλικία και το όποιο ιστορικό προηγούμενων προσπαθειών.

 

2. ΩΟΛΗΨΙΑ

Η λήψη των ωαρίων από την ωοθήκη γίνεται υπό την καθοδήγηση των υπερήχων με την αναρρόφησή τους, μέσω ειδικής βελόνης, από την ωοθήκη, διακολπικά υπό την επήρεια ελαφράς αναισθησίας δίκην μέθης. Η όλη διαδικασία δεν διαρκεί συνήθως περισσότερο από 30 λεπτά. Το υγρό των ωοθυλακίων που αναρροφάται μαζί με τα ωάρια που περιέχει προωθούνται άμεσα στο εργαστήριο για καθαρισμό, αξιολόγηση και τοποθέτηση σε μηχάνημα επώασης, περιμένοντας τη γονιμοποίησή τους από το σπέρμα.

3. ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΕΜΒΡΥΩΝ

Το σπέρμα, μετά τη συλλογή του καθαρίζεται ώστε να διαχωριστούν τα σπερματοζωάρια από το σπερματικό υγρό και στη συνέχεια

Ανάλογα με τη μέθοδο που επιλέγεται για γονιμοποίηση, τα σπερματοζωάρια είτε τοποθετούνται για 24 ώρες μαζί με τα ωάρια σε ένα τρυβλίο για να γονιμοποιηθούν από μόνα τους (κλασική IVF), είτε ο εμβρυολόγος επιλέγει ένα από αυτά για να το εισάγει απευθείας στο ώριμο ωάριο («μικρογονιμοποίηση» – ICSI).  Το 60% των εξωσωματικών γίνεται με ICSI. Προτιμάται για περιπτώσεις όπου η ποιότητα του σπέρματος είναι χαμηλή ή όταν υπάρχει ιστορικό αποτυχημένων προσπαθειών κλασσικής IVF ή όταν χρησιμοποιούνται κατεψυγμένα ωάρια. Την επόμενη ημέρα η εμφάνιση 2 προπυρήνων στο έμβρυο, ενός από το ωάριο και ενός από το σπερματοζωάριο είναι ενδεικτική γονιμοποίησης. Η αποτελεσματικότητα των δύο μεθόδων είναι η ίδια ως προς το ποσοστό των θετικών τεστ κύησης και ως προς το ποσοστό των γεννήσεων. 

Δύο ημέρες μετά την ωοληψία το έμβρυο έχει διαιρεθεί στα 2 ή τα 4 κύτταρα. Μέχρι την 3η ημέρα ένα υγιές έμβρυο θα περιέχει 6-10 κύτταρα. Κατά την 5η ημέρα θα έχει σχηματιστεί βλαστοκύστη, δηλαδή το έμβρυο θα έχει σχηματίσει μία μικρή κοιλότητα με υγρό και ο πλακούντας θα αρχίσει να διαχωρίζεται από τον εμβρυϊκό πόλο. Η μεταφορά των εμβρύων συνήθως γίνεται όταν περίπου το έμβρυο βρίσκεται μεταξύ της 3ης και της 6ης ημέρας από την ωοληψία. Άπαξ και μεταφερθούν εντός της μητρικής κοιλότητας, κάπου μεταξύ της 6ης και της 10ης ημέρας από την ωοληψία διαρρηγνύει το προστατευτικό περίβλημά του (τη διαφανή ζώνη) και εμφυτεύεται στο ενδομήτριο. Στο χρονικό διάστημα πριν την μεταφορά, επί συγκεκριμένων ενδείξεων, επιχειρούνται μικροχειρισμοί, όπως:

  • Τρυπανισμός της διαφανούς ζώνης (ΑΗ-assisted hatching), όπου επιχειρείται διάνοιξη μιας μικρής τρύπας στο εξωτερικό περίβλημα του εμβρύου ώστε να διευκολυνθεί η εμφύτευσή του μετά τη μεταφορά του μέσα στη μήτρα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι σε ζευγάρια μεγαλύτερης αναπαραγωγικής ηλικίας ή εκεί που έχουν αποτύχει προηγούμενες προσπάθειες εξωσωματικής, ότι μπορεί να βοηθήσει αυξάνοντας το ποσοστό γεννήσεων σε αυτές τις ομάδες και μόνο.

 

  • Προεμφυτευτική διάγνωση (PGD – preimplantation Genetic Diagnosis), όπου 1 ή 2 κύτταρα απομακρύνονται από το έμβρυο για την ανίχνευση συγκεκριμένων γενετικών παθήσεων, όταν υπάρχει φορεία στους γονείς. Έτσι, επιλέγονται για μεταφορά τα υγιή έμβρυα, ενώ απορρίπτονται τα παθολογικά. Πάντως, ενώ η PGD μειώνει δραματικά τη πιθανότητα κυοφορίας ενός προβληματικού εμβρύου, δεν μπορεί να την αποκλείσει. Για αυτό και παραμένει η ανάγκη επιβεβαίωσης, ακόμη και μετά την PGD, με λήψη χοριακής λάχνης (CVS) ή αμνιοκέντησης.

4. ΕΜΒΡΥΟΜΕΤΑΦΟΡΑ

Είναι το επόμενο βήμα και γίνεται χωρίς αναισθησία, αν και κάποιες γυναίκες μπορεί να νοιώσουν κάποιες ήπιες συσπάσεις. Με ένα λεπτό σωλήνα τα έμβρυα που περιέχονται σε μια σταγόνα υγρού το καθένα απελευθερώνονται στην ενδομήτρια κοιλότητα. Ο αριθμός των εμβρύων που μεταφέρονται είναι ανάλογος του αριθμού αυτών που μορφολογικά κριτήρια θεωρούνται ως ικανότερα να επιβιώσουν, της ηλικίας της μητέρας, και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του ιστορικού του ζεύγους. Η βασική αρχή πάντως που διέπει όλες τις οδηγίες διεθνώς λαμβάνει υπόψιν της τις πιθανότητες επίτευξης βιώσιμης κύησης εξατομικευμένα για την κάθε ασθενή, σταθμίζοντας τον αριθμό των μεταφερόμενων εμβρύων έναντι του κινδύνου πολύδυμης κύησης, που εξ΄ ορισμού θεωρείται ως κύηση υψηλού κινδύνου. Μία τρίδυμη ή τετράδυμη κύηση θέτει σε κίνδυνο συνολικά όλα τα κυοφορούμενα έμβρυα για τυχόν αποβολή, ενδομήτριο θάνατο ή μείζονα περιγεννητικά προβλήματα, όπως και την ακεραιότητα αυτής της ίδιας της μητέρας. Χώρια που πολύ σύντομα, ήδη από τον έλεγχο της αυχενικής διαφάνειας θα θέσει το ζευγάρι σε διλήμματα σχετικά με την ανάγκη μείωσης του αριθμού των εμβρύων.

 

5. ΚΡΥΟΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΕΜΒΡΥΩΝ

Τα έμβρυα που δεν θα τοποθετηθούν στη μήτρα, καταψύχονται εν όψει κάποιας μελλοντικής προσπάθειας, χωρίς τότε να χρειαστούν διέγερση ωοθήκης, ωοληψία, έξοδα. Οι σύγχρονοι μέθοδοι κατάψυξης είτε με αργό τρόπο και «κρυσταλλοποίηση» είτε με ταχεία κατάψυξη, μπορούν να διατηρήσουν τα έμβρυα για πολύ χρόνο. Αναφέρονται εγκυμοσύνες με έμβρυα που είχαν κρυοσυντηρηθεί επί 20ετία. Παρά τους όποιους θεωρητικούς κινδύνους η κρυοσυντήρηση εμβρύων, σπέρματος, ωαρίων έχει αποδειχθεί ασφαλής. Δεν έχουν καταγραφεί επιμολύνσεις, ούτε αυξημένη πιθανότητα γενετικών ελλειμμάτων, χρωμοσωμικών ανωμαλιών ή επιπλοκών της κύησης με τη χρήση κρυοσυντηρημένων εμβρύων.

 

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Η διερμηνεία των στατιστικών δεδομένων χρειάζεται πάντα προσοχή και η αποτελεσματικότητα ενός κέντρου εξωσωματικής εξαρτάται

από πολλούς παράγοντες, όπως το προφίλ των ατόμων που μπαίνουν σε πρόγραμμα ΙVF, η μέση αναπαραγωγική ηλικία τους, ο αριθμός των εμβρύων που μεταφέρεται ανά κύκλο IVF ή ο συνολικός αριθμός των κύκλων IVFπου φέρνει εις πέρας ένα κέντρο. Οι μικροί αριθμοί ασθενών, για παράδειγμα, δεν εξάγουν συνήθως αξιόπιστα αποτελέσματα.

Είναι σημαντικό να επισημαίνει κανείς τη διαφορά ανάμεσα στον αριθμό των κυήσεων που επιτυγχάνεται ανά κύκλο IVF και στον αριθμό των ζώντων γεννήσεων που επιτυγχάνεται ανά κύκλο («taking bay home per cycle”). Όταν ένα κέντρο αναφέρει πως έχει ποσοστό επιτυχίας στο 40% των ασθενών του, δεν σημαίνει αφενός πως το 40% των κύκλων εξωσωματικής καταλήγει σε κύηση γιατί μία ασθενής μπορεί να χρειαστεί παραπάνω από μία προσπάθεια για να πετύχει μία εγκυμοσύνη. 

Ούτε πως το 40% των ασθενών που επιτυγχάνει μία κύηση θα έχει και ένα παιδί στην αγκαλιά τους μετά από 40 εβδομάδες, γιατί δεν προχωρούν όλες οι κυήσεις μέχρι τέλους. Μία «βιοχημική εγκυμοσύνη» αναφέρεται σε ένα θετικό τεστ κύησης που όμως δεν προχώρησε στο επίπεδο να γίνει υπερηχογραφικά διακριτή και μια «κλινική εγκυμοσύνη» αναφέρεται σε αυτή που προχώρησε έως ότου να φανεί στην εγκυμοσύνη, αλλά όχι παραπέρα, δηλαδή «παλινδρόμησε». Έτσι, είναι σημαντικό να γνωρίζετε το διαφημιζόμενο ποσοστό επιτυχίας σε τι είδους εγκυμοσύνες αναφέρεται.

 

Για παράδειγμα, σε καταγραφή στις ΗΠΑ το 2020 κάποια ενδεικτικά συγκεντρωτικά ποσοστά των επιδόσεων όλων των μονάδων IVF της χώρας, είναι:

  • Επί 326471 κύκλων υπήρξαν 91453 (28%) κυήσεις και 79942 (25%) παιδιά που γεννήθηκαν
  • Το 37,2% των ασθενών ήταν μικρότερες <35 ετών, το 43% ήταν μεταξύ 35-40 ετών και το 19,5% μεγαλύτερες >40 ετών
  • το ποσοστό των εμβρυομεταφορών που κατέληξε στη γέννηση παιδιού/-ών, ανεξαρτήτως προσπαθειών, με δικό τους ή ξένο ωάριο, ανάλογα με την ηλικία ήταν:

50% για < 35 ετών, 45,5% για τις 35-37 ετών, 40,5% για τις 38-40 ετών και 24% για > 40 ετών.

 

 

ΔΩΡΕΑ ΣΠΕΡΜΑΤΟΣ ΩΑΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΜΒΡΥΩΝ

Υπάρχουν περιπτώσεις που μπορεί να υπάρχει σημαντικό πρόβλημα με την παραγωγή και την ποιότητα των γαμετών, σπέρματος ή ωαρίων, ώστε να μην είναι εφικτή η επίτευξη μιας εγκυμοσύνης, όπως και στις περιπτώσεις γενετικής νόσου που μπορεί να κληροδοτηθεί στο παιδί. Συνήθως ο δότης είναι ανώνυμος και η σύγχρονη προσέγγιση με τις νεώτερες δυνατότητες κρυοσυντήρησης σπέρματος και ωαρίων παρέχει τη δυνατότητα για τη λήψη τους από τράπεζα, ώστε να είναι ελεγχόμενος και ο αριθμός των λήψεων γενετικού υλικού από ένα δότη και πιστοποιημένος ο τρόπος ελέγχου του κάθε δότη ως προς το ιατρικό ατομικό και οικογενειακό ιστορικό του, τον έλεγχο του γενετικού του υλικού και την ανίχνευση τυχόν σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων.

Σπέρμα:  καταψύχεται επί ένα 6μηνο και μετά την απόψυξή του επανελέγχεται για σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοήματα και HIV/AIDS και απελευθερώνεται προς χρήση μόλις έχει επιβεβαιωθεί πως είναι ασφαλές. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για σπερματέγχυση η εξωσωματική. Με εξαίρεση την σπερματέγχυση, τα ποσοστά επιτυχίας είναι τα ίδια με αυτά του φρέσκου σπέρματος.

Ωάρια: οι δότριες υπόκεινται στον ίδιο έλεγχο με αυτόν του δότη σπέρματος. Η επιλογή τους μπορεί να γίνει από την κλινική, μπορεί και από την ίδια την ενδιαφερόμενη ασθενή. Ιδανικά, η δωρεά από γνωστό ή συγγενικό πρόσωπο της ασθενούς είναι προφανώς προτιμητέα για προφανείς λόγους. Η δωρεά ωαρίων είναι πιο πολύπλοκη από ότι του σπέρματος. Η δότρια πρέπει να υποβληθεί σε μια τυπική διαδικασία εξωσωματικής με διέγερση των ωοθηκών και ωοληψία, ενώ παράλληλα η γυναίκα που θα υποδεχτεί τη μεταφορά λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή που θα προετοιμάσει το ενδομήτριό της για την εμφύτευση. Πέραν του ότι δεν γνωρίζουμε σε τι βαθμό η επικυριαρχία κάποιων γονιδίων από πλευράς του πατέρα, η μεταφορά πληροφοριών από το γενετικό υλικό της μητέρας μέσω μικροαλύσεων mRNA στο έμβρυο και η συμμετοχή του ενδομητρικού περιβάλλοντος κατά την εμφύτευση της βλαστοκύστης μπορούν να αλλοιώσουν την τυπική ποσοστιαία αναλογία ως προς την προέλευση του γενετικού υλικού του εμβρύου, η γυναίκα που θα μεγαλώσει το μωρό μέσα της και θα το γεννήσει δεν μπορεί να μην θεωρηθεί παρά ως βιολογική μητέρα. Στις μέρες μας το 10% των κυήσεων που επιτυγχάνονται με IVF είναι με δωρεά ωαρίων.

Έμβρυα: όταν συνυπάρχουν σημαντικά προβλήματα και στους δύο, τότε μπορεί να γίνει χρήση και σπέρματος και ωαρίων από δωρεά. Υπάρχουν όμως και ζευγάρια που δωρίζουν τα έμβρυα που προέκυψαν από τις δικές τους προσπάθειες και έχουν κρυοσυντηρηθεί, σε κάποιο υπογόνιμο ζευγάρι. Ο έλεγχος του ζεύγους των δωρητών και κάποιες φορές κι αυτού του ίδιου του εμβρύου προεμφυτευτικά ικανοποιούν τους όρους ασφαλείας. Η δωρεά εμβρύου είναι μια πιο πολύπλοκη διαδικασία από κοινωνικής και νομικής πλευράς. Ιδίως αν το ζευγάρι των δωρητών είναι γνώριμο στο ζευγάρι των δωρεοδόχων. Η εμπλοκή ενός εξειδικευμένου ψυχολόγου- συμβούλου και ενός δικηγόρου είναι ίσως επιβεβλημένη για την πρόληψη τυχόν μελλοντικών παλινωδήσεων. 

 

ΠΑΡΕΝΘΕΤΗ ΜΗΤΡΑ

Ως παρένθετη μητρότητα ονομάζεται η κατάσταση κατά την οποία είτε η δότρια των ωαρίων θα κυοφορήσει και το έμβρυο και θα συσχετίζεται βιολογικά μαζί του ή όταν το έμβρυο κυοφορείται από άλλη γυναίκα που δεν συσχετίζεται γενετικά μαζί του. Στην πρώτη περίπτωση η επίτευξη της κύησης εκτός από την τυπική IVF μπορεί να επιχειρηθεί και με σπερματέγχυση. Στη δεύτερη περίπτωση το έμβρυο που καλλιεργήθηκε στο εργαστήριο απλώς  μεταφέρεται στη μήτρα της παρένθετης μητέρας. Η ανάγκη της παρένθετης μήτρας προκύπτει όταν το περιβάλλον της μήτρας της ασθενούς είναι αφιλόξενο για την εμφύτευση και ανάπτυξη ενός εμβρύου όπως π.χ. σε βαριές γενετικές δυσπλασίες ή δεν υπάρχει όπως μετά από υστερεκτομή ή στην περίπτωση ομοφυλόφιλων ανδρών ή όταν η κυοφορία αντενδείκνυται λόγω άλλων προβλημάτων υγείας μιας γυναίκας, όπως επί ύπαρξης σοβαρού καρδιολογικού προβλήματος. Σε κάθε περίπτωση συστήνεται η εμπλοκή ψυχολόγου και δικηγόρου για την ουσιαστική και νομική οριοθέτηση της διαδικασίας.

 

ΚΙΝΔΥΝΟΙ – ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΥΠΕΡΔΙΕΓΕΡΣΗΣ ΤΩΝ ΩΟΘΗΚΩΝ: όταν οι ωοθήκες αντιδρούν σε υπερθετικό βαθμό στα φάρμακα της εξωσωματικής με αποτέλεσμα να διογκώνονται και να πονούν, λόγω συγκέντρωσης μεγάλης ποσότητας υγρού σε μεγάλο αριθμό ωοθυλακίων, που μπορεί και να διαπεράσει και στην κοιλιακή και σπανιότερα στη θωρακική κοιλότητα.

Στο 30% της υπερδιέγερσης η γυναίκα δυσφορεί λόγω διάτασης της κοιλιάς, αισθάνεται ναυτία, δεν έχει όρεξη και κάνει εμετούς. Έτσι και ακολουθήσει εγκυμοσύνη η κατάσταση μπορεί να παραταθεί για κάμποσες εβδομάδες. Αν η κατάσταση είναι οριακή πριν την εμβρυομεταφορά, ίσως κριθεί απαραίτητο τα έμβρυα να κρυοσυντηρηθούν και η μεταφορά να αναβληθεί για αργότερα. Στο 2% των περιπτώσεων, όμως, η κατάσταση μπορεί να είναι εξαιρετικά σοβαρή με σημαντική συσσώρευση υγρού στην κοιλιά και το θώρακα, ηλεκτρολυτικές διαταραχές,  αιμοσυμπύκνωση που σε σπανίως μπορεί να οδηγήσει σε θρομβώσεις και νεφρική ανεπάρκεια. Απαιτείται νοσοκομειακή νοσηλεία και στις ακραίες καταστάσεις που οι επιπλοκές δεν αντιμετωπίζονται εύκολα και θέτουν τη ζωή της γυναίκας σε κίνδυνο, μπορεί να χρειαστεί και διακοπή της κύησης για να σταματήσει η αλληλουχία των γεγονότων.

 

ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΩΟΛΗΨΙΑ: σπανίζει σαν επιπλοκή σε έμπειρα χέρια. Έχει να κάνει με τον τραυματισμό των παρακείμενων οργάνων από τη βελόνα, του εντέρου, της ουροδόχου κύστης ή κάποιου αγγείου με αποτέλεσμα την αιμορραγία ή την επιμόλυνση. Πολύ σπάνια, 1:1000 θα χρειαστεί να οδηγηθεί η γυναίκα στο χειρουργείο για την αντιμετώπιση σοβαρής αιμορραγίας. Επίσης σπάνια μπορεί να εμφανιστεί ενδομητρίτιδα, λόγω λοίμωξης του ενδομητρίου κατά την εμβρυομεταφορά.

 

ΠΟΛΥΔΥΜΗ ΚΥΗΣΗ: η πιθανότητα των πολύδυμων κυήσεων είναι αυξημένη με την IVF, λόγω της εισαγωγής περισσότερων του ενός εμβρύου, για την αύξηση των ποσοστών επιτυχίας. Παρά το γεγονός πως οι περισσότεροι βλέπουν το «πακέτο» των δύο παιδιών με μια προσπάθεια ως μία ευτυχή εξέλιξη, η πραγματικότητα είναι πως ελλοχεύουν πολλά προβλήματα σε μια τέτοια κύηση, που γιγαντώνονται όσο αυξάνει και ο αριθμός των κυοφορούμενων εμβρύων, σε τρίδυμα ή τετράδυμα. Θεωρείται κύηση υψηλού κινδύνου και υπάρχουν περιπτώσεις που η γυναίκα αναγκάζεται να περάσει εβδομάδες ξαπλωμένη στο νοσοκομείο και το σπίτι προσπαθώντας να αποτρέψει ένα πρόωρο τοκετό. Τα πρόωρα νεογνά θα χρειαστεί να περάσουν καιρό σε μονάδα εντατικής και κάποια από αυτά μπορεί να υποφέρουν από τις όψιμες επιπλοκές της προωρότητας για όλη τους τη ζωή. Σε ζευγάρια με μεγαλύτερες των διδύμων κυήσεις θα τους προταθεί η δυνατότητα μείωσης τους αριθμού των κυοφορούμενων εμβρύων τους, τους με ενδομήτρια θανατοποίηση ενός ή περισσοτέρων, μετά την αυχενική διαφάνεια, δίλημμα που συχνά επιβαρύνει ψυχολογικά και ηθικά την όποια απόφαση.

 

ΑΙΜΟΡΡΑΓΊΑ: υπάρχουν ενδείξεις πως η πιθανότητα αιμορραγίας στην αρχόμενη κύηση των πρώτων εβδομάδων μετά από IVF είναι μεγαλύτερη από ό,τι στις γυναίκες που έχουν συλλάβει φυσικά, χωρίς να ερμηνεύεται απαραίτητα ως δυσοίωνο γεγονός. Κάθε αιμορραγία στην κύηση, όμως,  χρειάζεται ιατρική αξιολόγηση. Το ενδεχόμενο της αποβολής είναι αυξημένο στην IVF είτε πριν (βιοχημική κύηση) είτε αφότου εμφανιστεί στο πρώτο υπερηχογράφημα (παλίνδρομος κύηση). Η πιθανότητα να συμβεί μετά από κάθε κύκλο IVF, κατά ηλικιακές ομάδες είναι 15% για <35 ετών, 35% για 40 ετών και 35% για 42 ετών γυναίκες.

 

ΕΞΩΜΗΤΡΙΟΣ ΚΥΗΣΗ: αν και οι παθογενετικοί λόγοι γιατί το έμβρυο αναπτύσσεται μακριά από την ενδομήτρια κοιλότητα όπου τοποθετείται παραμένουν άγνωστοι, το γεγονός είναι ό,τι το ποσοστό των εξωμήτριων κυήσεων μετά από IVF εμφανίζεται αυξημένο στο 2% – 2,3%. Όλες οι μελέτες συντείνουν στις ίδιες παρατηρήσεις. Ως προδιαθεσικές αιτίες θεωρούν τον σαλπιγγικό παράγοντα ως αιτία υπογονιμότητας, την πρόκληση «ελεγχόμενης υπερδιέγερσης» για την παραγωγή των περισσότερων κατά το δυνατόν ωοθυλακίων, τη χρήση συγκεκριμένων φαρμάκων και κυρίως τον αριθμό των μεταφερόμενων εμβρύων. Σαφώς λιγότερες εξωμήτριες κυήσεις παρατηρούνται όταν ιδανικά μεταφέρεται μία αποψυγμένη βλαστοκύστη 5 ημερών.

 

ΓΕΝΕΤΙΚΕΣ ΑΝΩΜΑΛΙΕΣ: μέχρι σήμερα δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ των μελετών σχετικά με την αυξημένη συχνότητα εμφάνισης γενετικών ελλειμμάτων στις IVF κυήσεις σε σχέση με τις κυήσεις μετά από φυσική σύλληψη. Αυτό οφείλεται είτε στον μικρό αριθμό των δειγμάτων που συμπεριλαμβάνονται στις μελέτες, στην ασυμφωνία των χαρακτηριστικών της μελέτης και τις προσμετρώμενες παραμέτρους. Οι απαισιόδοξες από αυτές βρίσκουν μία μικρή αύξηση κάποιων γενετικών ελλειμμάτων, στατιστικά σημαντικών, όμως. Στην τελευταία προοπτική μελέτη, με μετρίου μεγέθους συνολικό δείγμα πληθυσμού 5190 ατόμων, μεταξύ 2016-2019 στην Κίνα και δημοσιεύτηκε στο Lancet (Lancet Regional Health- Western Pacific 7 (2021) 100090), όπου παρακολούθησαν τα βρέφη έως και τον 1ο χρόνο της ζωής τους, παρατήρησαν αύξηση των μη- χρωμοσωμικών ανωμαλιών (σε αυτές δεν υπήρχε καμμιά διαφορά) έως και 2 φορές στα IVF βρέφη σε σχέση με αυτά που προήλθαν από φυσική σύλληψη (OR 2.02). Η αύξηση αυτή παρατηρήθηκε για ελάσσονα ελλείματα (π.χ. χειλιοσχιστία) στις πολύδυμες κυήσεις άνω των 2 εμβρύων και στις μείζονες με προεξάρχουσες τις δυσγενεσίες του κυκλοφορικού συστήματος. Μεγαλύτερη συσχέτιση ως προς τους μελετώμενους αιτιολογικούς παράγοντες φαίνεται να υπάρχει για την ενδομητρίωση, ως παράγοντα υπογονιμότητας που οδηγεί σε IVF, τη χρήση κάποιων συγκεκριμένων φαρμάκων, όπως και για τον αριθμό των μεταφερόμενων εμβρύων, με τα συμπεράσματα να συντείνουν κυρίως στη σύσταση για στενότερο έλεγχο των πολύδυμων κυήσεων.

IVF ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Παρά το ότι οι αρχικές εκτιμήσεις από τη χρήση των πρώτων φαρμάκων IVF και συγκεκριμένα της κιτρικής κλομιφαίνης, όταν η χρήση της ξεπερνούσε τους 10 κύκλους, άφηναν υποψίες για τυχόν αύξηση του κινδύνου ογκογένεσης στις ωοθήκες, καμμιά νεότερη μεγάλη πολυκεντρική μελέτη δεν έχει αποδείξει κάτι τέτοιο. Είναι κατανοητό να υποθέσει κανείς πως θα πρέπει να υπάρχει εννοιολογική τουλάχιστον συσχέτιση ανάμεσα στη χορήγηση μεγάλων ποσοτήτων ορμονών για την παραγωγή πολλών ωαρίων μαζί σε ένα μόνο κύκλο και της πιθανότητας ανάπτυξης κακοήθειας σε δεύτερο χρόνο, όποτε κι αν είναι αυτός. Αφού γνωρίζουμε πως οι γυναίκες με περισσότερα αναπαραγωγικά χρόνια και, άρα, πολλαπλούς κύκλους έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου των ωοθηκών σε μεγάλη ηλικία. Επιπροσθέτως, αφού ορισμένοι καρκίνοι εξαρτώνται από την επίδραση των οιστρογόνων για να δημιουργηθούν, όπως ο καρκίνος των ωοθηκών, του μαστού και του ενδομητρίου. Η στατιστική παρατήρηση μεγάλης σειράς μελετών και το πραγματικό γεγονός των 1.000.000 κύκλων ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο δεν δείχνουν καμμιά συσχέτιση ανάμεσα στην IVF και τον καρκίνο (2009 BMJ, σε 54000 δείγμα, εξετάζοντας τον καρκίνο των ωοθηκών. 2013 Human Reproduction, σε 12.000 δείγμα, εξετάζοντας τον καρκίνο της μήτρας. 30 περίπου μελέτες 2009-2019 εξετάζοντας τον καρκίνο του μαστού.)

Αυτό που θα πρέπει να γνωρίζει μια γυναίκα είναι ότι το υποκείμενο πρόβλημα της υπογονιμότητας, όπως η ενδομητρίωση ή η χρόνια αμηνόρροια συσχετίζονται με αυξημένη προδιάθεση για καρκίνο και όχι τα φάρμακα που αυτή η ίδια παίρνει για να μείνει έγκυος. Όπως και το ότι η ατοκία αυτή καθαυτή αυξάνει τον κίνδυνο. Για αυτό και σε κάποιες από τις αρχικές μελέτες παρατηρήθηκε πως το ποσοστό των καρκίνων σε γυναίκες που υπεβλήθησαν σε IVF χωρίς τελικά να καταφέρουν να γεννήσουν ένα παιδί, ήταν μεν υψηλότερο από το ποσοστό των γυναικών που έμειναν άτοκες αλλά δεν έκαναν και ποτέ προσπάθεια IVF, αλλά έπεφτε σε χαμηλότερο ποσοστό από αυτό των άτοκων χωρίς IVF, στις γυναίκες που κατάφεραν με την εξωσωματική στο τέλος να γεννήσουν ένα παιδί.

Επίσης, δεν εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο καρκίνο ωοθηκών ακόμη και αυτές που έχουν την προδιάθεση λόγω ύπαρξης γενετικών μεταλλάξεων (BRCA) στο DNA τους. (2015, 2016, Fertility and Sterility).

Επιπροσθέτως,  σε άτοκες γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας που διαγνώστηκε καρκίνος του μαστού και επρόκειτο να υποβληθούν σε θεραπεία, προχώρησαν στη λήψη τέτοιων φαρμάκων και στην κρυοσυντήρηση των ωαρίων τους για μεταγενέστερη της ολοκλήρωσης της θεραπείας τους χρήση, χωρίς να εμφανίσουν επιδείνωση του προσδόκιμου επιβίωσης από τη νόσο. (2019, Cancer και 2020, JAMA Oncology).

Παρόλα αυτά, η πιθανή συσχέτιση καρκίνου και των φαρμάκων της εξωσωματικής είναι ένα πεδίο που συνεχώς μελετάται.

Σπερματέγχυση

Είναι η μέθοδος κατά την οποία, ειδικά προετοιμασμένο στο εργαστήριο σπέρμα τοποθετείται κατευθείαν στην ενδομητρική κοιλότητα της γυναίκας περίπου ταυτόχρονα με την ωορρηξία της, είτε φυσικής είτε προκληθείσας με φάρμακα, προσδοκώντας στη φυσική γονιμοποίηση του ή των ωαρίων. Οι λόγοι για τους οποίους μπορεί να επιλεχθεί από κάποιους, αν και τελευταία έχει παρεκτοπιστεί ως μικρότερης αποτελεσματικότητας, είναι:

  • στη χρήση σπέρματος από δωρεά
  • στην ανεξήγητη υπογονιμότητα
  • στη συσχετιζόμενη με μικρής βαρύτητας ενδομητρίωση
  • μέτριας ποιότητας σπέρμα (ευελπιστώντας ότι η επεξεργασία του σπέρματος στο εργαστήριο θα ξεχωρίσει το καλύτερο τμήμα του)
  • στον τραχηλικό παράγοντα, ως αιτία υπογονιμότητας
  • αλλεργία σε πρωτεΐνες του σπέρματος, αν και σπάνιο, οπότε και απομακρύνονται κατά την επεξεργασία.

 

Η μέθοδος βασίζεται στην παρατήρηση της στιγμής της ωορρηξίας από τον γιατρό και την ασθενή. Μπορεί να επιχειρηθεί κατά το πρώτο κομμάτι του κύκλου η διέγερση των ωοθηκών με φάρμακα ανάλογα με αυτά της τυπικής IVF προκειμένου να παράγουν περισσότερα του ενός ωοθυλακίου, όπως συνήθως συμβαίνει στον φυσικό κύκλο. Η παρακολούθηση γίνεται με υπέρηχο και όταν τα ωοθυλάκια φτάσουν στο επιθυμητό μέγεθος χορηγείται στη γυναίκα μία δόση ενέσιμης χοριακής γοναδοτροπίνης hCG που προάγει την ωρίμανση και χρονοθετεί την ωορρηξία περίπου 36 ώρες μετά. Εκείνη την ημέρα σπέρμα συλλέγεται από τον άνδρα, επεξεργάζεται και εγχύεται με μικρό ενδομητρικό καθετήρα, χωρίς αναισθησία στη μήτρα. Μετά από 15 ημέρες γίνεται έλεγχος με τεστ κύησης.

Οι υπέρμαχοι της μεθόδου θεωρούν ότι οι πιθανότητες επιτυχίας αυξάνονται μετά από 3-6 κύκλους προσπαθειών και προτείνεται, όταν ικανοποιούνται οι παραπάνω ενδείξεις ως επιλογή ελάχιστης παρέμβασης, με ή χωρίς χρήση φαρμάκων, ως πρώτο εγχείρημα υποβοήθησης της αναπαραγωγής.

 

Φυσικός κύκλος

Ουσιαστικά πρόκειται για μέθοδο όπου δεν χρησιμοποιούνται φάρμακα για τη διέγερση των ωοθηκών. Το ωάριο που φυσιολογικά απελευθερώνεται σε κάθε κύκλο συλλέγεται και ακολούθως αναμειγνύεται με το σπέρμα σε τρυβλίο, όπως στην τυπική IVF. Καθώς δεν διεγείρονται οι ωοθήκες από κάποιο φάρμακο, δίνεται η δυνατότητα της συλλογής ωαρίου σε κάθε κύκλο και, άρα, συχνότερα από την κλασσική IVF. Επίσης είναι λιγότερο πιθανό να συλλάβει μια γυναίκα με δίδυμα ή και παραπάνω (κίνδυνος <1%) και αποφεύγει τους όποιους κινδύνους και παρενέργειες από τη χρήση των φαρμάκων.

Οι υποψήφιοι που θα μπορούσαν να επωφεληθούν από αυτή τη μέθοδο είναι:

  • τα νέα ζευγάρια που έχουν σαλπιγγικό ή ανδρικό παράγοντα υπογονιμότητας
  • γυναίκες άνω των 40 ετών με υψηλή FSH, χαμηλό αποθεματικό ωαρίων (χαμηλή ΑΜΗ) και με χαμηλό αριθμό καταβολών στις ωοθήκες στην αρχή του κύκλου και στις οποίες απέτυχαν οι προηγούμενες προσπάθειες IVF
  • ασθενείς με ιστορικό ορμονοεξαρτώμενου καρκίνου ή με ισχυρό οικογενειακό ιστορικό καρκίνου

Μειονεκτήματα της μεθόδου μπορούν να χαρακτηριστούν:

  • αυτό το ένα ωοθυλάκιο που δημιουργείται σε κάθε κύκλο μπορεί να μην περιέχει μέσα του ωάριο, κάτι που συμβαίνει συχνότερα στις μεγάλης αναπαραγωγικής ηλικίας γυναίκες, ή δεν οδηγεί πάντα σε ένα υγιές έμβρυο.
  • επειδή υπάρχει ένα ωάριο τη φορά, δεν υπάρχει η πολυτέλεια της επιλογής του καλύτερο εμβρύου που θα εμφυτευτεί. Μεταφέρεται ότι υπάρχει, εκτός κι αν η ασθενής επιλέξει να κρυοσυντηρηθούν τα έμβρυα από κάμποσους φυσικούς κύκλους και ακολούθως να μεταφερθούν περισσότερα του ενός.

 

Πότε σταματάς τις προσπάθειες

 Οι μελέτες υποδεικνύουν ότι η πιθανότητα επίτευξης μιας εγκυμοσύνης μετά από συνεχείς IVF κύκλους παραμένει η ίδια για τους 4 επόμενους. Πέραν αυτού του ορίου, εξατομικευμένα χαρακτηριστικά του ζευγαριού και των κύκλων που προηγήθηκαν και άλλοι πολλοί παράγοντες συμπεριλαμβανομένων του κόστους και της ψυχολογικής επιβάρυνσης πρέπει να ληφθούν συνολικά υπόψιν για το καθορισμό του ορίου που θα πρέπει να τεθεί. Η συζήτηση με τον γιατρό σχετικά με άλλες πιθανές επιλογές ,όπως χρήση ξένου ωαρίου ή σπέρματος ή η υιοθεσία, αν ενδείκνυνται, ίσως και με τη συνδρομή ψυχοϋποστηρικτικής φροντίδας, θα καθορίσουν το τέλος ή τη συνέχεια. Ένα άκαρπο αποτέλεσμα, ιδίως μετά από πολλαπλές προσπάθειες είναι τραύμα που χρειάζεται στοχευμένους χειρισμούς για να επουλωθεί.

Scroll to Top