5. Ωοθηκικές κύστεις 

Πρόκειται για θύλακες που δημιουργούνται μέσα στην ωοθήκη και γεμίζουν με καθαρό υγρό ή και με ημισυμπαγές περιεχόμενο. Είναι συνήθως καλοήθεις και ασυμπτωματικές. Τις περισσότερες φορές είναι τυχαίο εύρημα κατά τη γυναικολογική εξέταση ή και εξ’ αφορμής κάποιων διαταραχών του κύκλου. Οι περισσότερες είναι λειτουργικές κύστεις σε απάντηση των μεταβολών που γίνονται κατά τη διάρκεια του κύκλου, αν και σπανιότερα μπορεί και να μην συσχετίζονται με αυτόν, γι’ αυτό και θα μπορούσαν να διακριθούν σε:

Λειτουργικές ( η΄ αλλιώς «απλές κύστεις»):

• Ωοθυλακικές : όταν κατά την ωορρηξία το ωοθυλάκιο δεν καταφέρνει να απελευθερώσει το ωάριο που σχηματίζεται μέσα του, το τελευταίο εκφυλίζεται και τότε το ωοθυλάκιο γεμίζει με υγρό που συνεχώς διογκώνεται
• Κύστεις ωχρού σωματίου: αφού το ωοθυλάκιο απελευθερώσει το ωάριο μετασχηματίζεται σε ένα θυλάκιο με ομάδες ορμονοεκκριτικών κυττάρων που αν συγκεντρώσει υγρό μετατρέπεται σε κύστη, αν και κάποιες φορές μπορεί να          έχει αίμα, οπότε και ονομάζεται ωχραιμάτωμα.

Άλλες κύστεις:

• Κυσταδένωμα: κύστεις που σχηματίζονται στην επιφάνεια της ωοθήκης και μπορεί να είναι αμφοτερόπλευρα, με ορώδες αχυρόχρωμο υγρό ή με βλέννη. Μπορεί να προσλάβουν μεγάλο μέγεθος και χρειάζονται παρακολούθηση.
• Δερμοειδείς κύστεις (Τερατώματα): κύστεις που αποτελούνται από αρχέγονα πολυδύναμα κύτταρα (μυϊκού, οστίτη, συνδεσμικού ιστού) που εντοπίζονται μακριά από τις θέσεις τους στις οποίες θα έπρεπε να είχαν μεταναστεύσει κατά τα πρώτα στάδια δημιουργίας του εμβρύου και αρχίζουν να εκφράζονται δημιουργώντας ανάλογο με τη φύση τους ιστό, εντός της ωοθήκης. Έτσι, μια τέτοια κύστη μπορεί να περιέχει τμήματα οστού, δοντιών, σμήγμα, τρίχες ακόμη και εγκεφαλικό ιστό.
• Ενδομητριώματα (σοκολατοειδείς κύστεις)
• Καρκίνος της ωοθήκης: σε αντίθεση με τις προαναφερθείσες περιπτώσεις, οι ωοθηκικές καρκινικές «κύστεις» είναι συμπαγείς συγκεντρώσεις καρκινικών κυττάρων, συχνά με μορφολογία πολύχωρων σχηματισμών .

 ΑΙΤΙA

Η ωορρηξία είναι ο κύριος μηχανισμός που οδηγεί την διαδικασία δημιουργίας κύστεων. Άλλες αιτίες είναι η ύπαρξη

• Ανώμαλων κυτταρικών δομών: όπως επί δερμοειδούς κύστης ή επί κυσταδενώματος
• Ενδομητρίωσης ιδιαίτερα σε προχωρημένα στάδια της νόσου
• Πυελικής φλεγμονής που μπορεί να οδηγήσει και σε σαλπιγγοωοθηκικά αποστήματα.
• Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών που προδιαθέτει στη δημιουργία κύστεων.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

Οι μικρότερες κύστεις δεν προκαλούν συμπτώματα και μπορεί να υποχωρήσουν από μόνες τους χωρία παρέμβαση και χωρίς, τις περισσότερες φορές, να αντιληφθεί τίποτα η ασθενής. Οι μεγαλύτερες, όμως, μπορεί να προκαλέσουν:

• Πόνο στην πύελο, το κατώτερο τμήμα της κοιλιάς και με αντανάκλαση στη μέση
• Διάταση της κοιλιάς ιδιαίτερα προς τη μεριά της βλάβης.
• Δυσπαρευνία, πόνο δηλαδή κατά την ερωτική επαφή

ΔΙΑΓΝΩΣΗ

• Κλινική αμφίχειρη γυναικολογική εξέταση
• Υπερηχογράφημα πυέλου. Για τις κύστεις θεωρείται εξέταση επιλογής με αξιοπιστία και διαφοροδιαγνωστική ικανότητα μεγαλύτερη της αξονικής τομογραφίας και της μαγνητικής τομογραφίας ιδιαίτερα όταν συνοδεύεται και με μελέτη της αιματικής ροής των ωοθηκικών μορφωμάτων
• Λαπαροσκόπηση. Η εικόνα και η ταχεία βιοψία μπορεί να βοηθήσει όπου οι άλλες μη παρεμβατικές εξετάσεις αφήνουν διαγνωστικά κενά, παράλληλα με τη δυνατότητα εξαίρεσης.
• Καρκινικοί δείκτες. Συχνά υιοθετούνται στην κλινική πράξη, οδηγώντας συχνά σε παραπλανητικά συμπεράσματα, αφού άλλη είναι ουσιαστικά η χρησιμότητά τους και συγκεκριμένα στην παρακολούθηση της ανταπόκρισης ενός διαγνωσμένου καρκίνου στην όποια θεραπεία.

ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ

• Συστροφή του εξαρτήματος ωοθήκης-σάλπιγγας, ιδιαίτερα αν είναι μεγαλύτερο των 6 εκατοστών.
• Ρήξη της κύστης και διασπορά του περιεχομένου εντός της κοιλιάς. Ανάλογα με την ποσότητα και την πυκνότητα του περιεχομένου αλλάζει και η βαρύτητα των συμπτωμάτων. Το ορώδες περιεχόμενο μπορεί να μην γίνει αντιληπτό ή να προκαλέσει μια παροδική μικρή δυσφορία στην περιοχή. Το αιματηρό περιεχόμενο όμως ενός ωχραιματώματος μπορεί να είναι θορυβώδες με έντονο διαξιφιστικό άλγος που παραμένει για ώρες ή και αυξάνεται σε ένταση, προσομοιάζον με αυτό της περιτονίτιδας.
• Καρκινωματώδεις: οι ωοθηκικές κύστεις που εμφανίζονται μετά την εμμηνόπαυση έχουν μεγάλη πιθανότητα να είναι καρκίνος.

 ΘΕΡΑΠΕΙΑ – ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

• Παρακολούθηση. Σε περιπτώσεις απλών κύστεων η συντηρητική προσέγγιση με παρακολούθηση με υπερηχογραφικό έλεγχο    ανά μερικές εβδομάδες ή και 2-3 μήνες είναι ασφαλής προσέγγιση δεδομένου ότι οι περισσότερες από αυτές                                           εμμένουν για κάποιο χρονικό διάστημα αλλά υποχωρούν από μόνες τους
• Αντισυλληπτικά δισκία που αποσκοπούν στην παροδική αναστολή ωορρηξίας που ουσιαστικά αυτή οδηγεί στη δημιουργία και διόγκωση των κύστεων.
• Λαπαροσκόπηση ή και Λαπαροτομία αν το μέγεθος και η εμφάνιση της κύστης εγείρει ανησυχίες για τη τύχη της ωοθήκης ή τη φύση της βλάβης.

 6. Συστροφή ωοθήκης-σάλπιγγας 

 Αποτελεί την πιο συχνή αιτία γυναικολογικού επείγοντος περιστατικού και συμβαίνει συχνότατα κατά τη διάρκεια των αναπαραγωγικών χρόνων, όταν η ωοθήκη διογκώνεται λόγω κύστης ή άλλης παθολογίας. Τότε το όλο εξάρτημα της ωοθήκης και της σάλπιγγας συστρέφεται περί τον άξονά του στραγγαλίζοντας τα αιμοφόρα αγγεία, προκαλώντας ισχαιμία, βλάβη και τελικά απώλεια της λειτουργίας και της σάλπιγγας και της ωοθήκης. Αν υπάρξει ρήξη ενός διογκωμένου αλλοιωμένου εξαρτήματος μπορεί να προκληθεί περιτονίτις.

Η συστροφή ενός φυσιολογικού μεγέθους εξαρτήματος είναι σπάνια και απαντάται μόνο στα παιδιά και στις έφηβες.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

Ξαφνικός, διαξιφιστικός πόνος που διαρκώς αυξάνεται σε ένταση, διπλώνει τον κορμό στη μέση και συνοδεύεται από ναυτία και έμετο. Για ημέρες ή και για εβδομάδες πριν τον οξύ πόνο, μπορεί να υπάρχει διαλείπων, κολικοειδής πόνος μάλλον λόγω πολλαπλών τυχαίων αρχόμενων συστροφών του εξαρτήματος που όμως λύνονται. Ο πόνος μπορεί να εντοπίζεται στη μεριά της βλάβης, μπορεί όμως να είναι και διάχυτος σε όλη την κοιλιά. Υπάρχει ταχυκαρδία, πυρετός, ευαισθησία στην ψηλάφηση και αργότερα, ανάλογα με την εξέλιξη μπορεί να προστεθούν και κλινικά σημεία περιτονίτιδας.

ΑΙΤΙΑ – ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

• Διόγκωση της ωοθήκης > 4εκ (ιδιαίτερα σε περιπτώσεις καλοηθών όγκων)
• Κύηση, αν υπάρξει σημαντική διόγκωση της κύστης του ωχρού σωματίου (εκεί όπου γεννήθηκε το ωάριο)
• Σε πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας επί IVF ειδικά όταν υπάρχει σημαντική διόγκωση, λόγω υπερδιέγερσης της ωοθήκης.
• Προηγούμενο ιστορικό συστροφής εξαρτήματος.

ΔΙΑΓΝΩΣΗ

• Από το ιστορικό και τη συμπτωματολογία
• Υπερηχογράφημα
• Ερευνητική λαπαροσκόπηση ή και λαπαροτομία, για επιβεβαίωση της διάγνωσης και αντιμετώπιση.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Όσο πιο έγκαιρα γίνουν η διάγνωση και η παρέμβαση τόσο πιο πιθανό είναι να μην έχουν επέλθει ανήκεστες βλάβες στην ωοθήκη,   οπότε και μέσω λαπαροτομίας ή σπανιότερα μέσω λαπαροσκόπησης επιχειρείται η αποπεριέλιξη του εξαρτήματος και η αφαίρεση της κύστης αν αυτή ήταν η αιτία της τυχόν διόγκωσης. Αν όμως έχει αρχίσει η νέκρωση των ιστών τότε η αφαίρεση του εξαρτήματος είναι αναπόφευκτη για την πρόληψη επερχόμενης ρήξης και περιτονίτιδας.